jueves, 12 de junio de 2014

O tesouro non estaba na mar

O tesouro da Mercedes tiña todos os elementos dunha boa historia: uns modernos piratas que se facían cunha gran carga de prata e ouro español e transportábano en segredo desde Gibraltar a Estados Unidos; o relato dun asalto naval que acabou metendo a España nunha nova guerra contra os ingleses que anunciaría o desastre de Trafalgar; os dramas dos pasaxeiros daquel barco afundido e os recordos dos seus descendientes; historias de arqueólogos, buscadores de tesouros e pistas escondidas en miles de legajos e arquivos históricos; e por suposto, un larguísimo litixio de case seis anos que enfrontou á empresa Odyssey e a España onde os letrados de ambas partes usaron todas as estratexias posibles para convencer a un xuíz de Florida dos seus dereitos sobre o tesouro. Esa aventura é o caso Odyssey ou o caso da Mercés,como prefira chamarse a esta historia, e todo iso pode verse nas exposicións que agora se inauguran.

Pero eses elementos taparon dalgún xeito outras historias menos novelescas aínda que de consecuencias máis importantes. Para empezar, o caso puxo sobre a mesa un debate sobre dous modelos de arqueología. O de Odyssey, liberal e lucrativo, baséase no dereito de rapiña, unha vella lei marinera que concede o estatus de propietario a aquel que atopa algo no mar. A empresa conta con tecnoloxía e bos arqueólogos, pero sempre puxo os fins lucrativos por encima da ciencia. Mentres tanto, o modelo de España, máis centrado no público, antepon a defensa do patrimonio e aínda que considera lexítima a procura arqueológica de pecios, sempre que non se comercie con eles, ten poucos medios ao seu alcance para rescatar restos de naufragios e levalos finalmente a un museo.

Moitos arqueólogos falan da necesidade de atopar un punto intermedio entre estes dous modelos, algo que fixese posible que a iniciativa privada puidese rendibilizar os custosos investimentos que require achar un pecio ao mesmo tempo que se protexe o patrimonio subacuático.

Ese era, en parte, o modelo que vendía Greg Stemm. O cofundador de Odyssey apostouno todo por convencer ao mundo e aos xuíces de que a súa empresa facía compatible a procura de yacimientos coa rentabilidad. Gastou millóns en avogados, en expertos e máquinas para localizar e extraer os tesouros. O éxito da súa aposta pasaba polo tesouro da Mercés. Si os xuíces de Tampa dábanlle os dereitos do achado, sentiríase apoiado para buscar, sacar e explotar comercialmente os tesouros de calquera nación perdidos en augas internacionais.
 
O seu soño se desmoronó o día que o xuíz Mark Pizzo deu a razón a España. A contundencia coa que o fixo —falando das vítimas do naufragio e deixando moi claro que A Mercés era un buque de guerra español— deixou pouco marxe á empresa de cazatesoros para continuar co seu negocio.

A decisión do xuíz non só apoiou o traballo dos avogados de España e sentou jurisprudencia ante potenciais expolios. Serviu para demostrar que hai un bo grupo de científicos, historiadores e técnicos españois capaces de facer ben o seu traballo, sen alharacas, e atopar en moi pouco tempo probas para demostrar que só España tiña dereito sobre o seu pasado naval.


Tamén hai leccións que sacar. Si Odyssey non extraese o tesouro, a historia da Mercés coñeceríase só nos ámbitos académicos. España ten miles de pecios baixo o mar e un pasado naval por explotar, non a través da comercialización de moedas, senón coas apaixonantes historias dos seus mariños, os seus éxitos e os seus fracasos. O reto é dar a coñecer esas narracións, sexa con financiamento público ou privada. Ese é o auténtico tesouro que hai que dar a coñecer e nunca estivo no fondo do mar.


Ainoha Gomez Cid 1ºBach. D.